Leitura e links para a aula:
- JOHNSTON, David. Sources of law from the Republic to the Dominate. in The Cambridge companion to Roman Law. Cambridge: Cambridge University Press, 2015. p 25-42. [Inglês]
Fontes Materiais e Fontes Formais do Direito
Gaio, Institutas, Comentário 1
2. Constant autem iura populi Romani ex legibus, plebiscitis, senatus consultis, constitutionibus principum, edictis eorum, qui ius edicendi habent, responsis prudentium. | Os direitos dos povos romanos constam, assim, de leis, plebiscitos, senatosconsultos, constituições, editos dos que tem o direito de promulgá-los e respostas dos prudentes. |
Justiniano, Institutas, Título 2
3. Constat autem ius nostrum aut ex scripto aut ex non scripto, ut apud Graecos: τῶν νόμων οἱ μὲν ἔγγραφὤοι, οἱ δὲ ἄγραφοι [id est : legum aliae scriptae aliae non scriptae]. Scriptum ius est lex, plebiscita, senatus consulta, principum placita, magistratuum edicta, responsa prudentium. | O nosso direito divide-se em escrito e não escrito, como o dos gregos, cujas leis são algumas escritas e outras não escritas. O Direito escrito é composto pelas leis, plebiscitos, senatusconsultos, constituições imperiais, editos dos magistrados e respostas dos prudentes. |
9. Ex non scripto ius venit, quod usus comprobavit. nam diuturni mores consensu utentium comprobati legem imitantur. | Não escrito é o direito que o uso aprovou, porque os costumes repetidos constantemente e aprovados pelo consenso daqueles que os usam equivalem à lei. |